De gemeente Den Haag gaat haar burgers aanleggen aan de melkmachine van Bill Gates. De zoveelste fraaie verkoopprestatie van deze moppentrommelfabrikant. Waarschijnlijk inclusief een contract voor de eeuwigheid om het geleverde te onderhouden. Software blijkt namelijk aan slijtage onderhevig. Men durft niet meer garanderen dat 1+1 volgend jaar nog steeds 2 oplevert. Ook mooi voor de burgers van Den Haag die nu precies weten waar hun taxpenningen naar toe gaan. Vermoedelijk ben ik de enige die dit een treurige beslissing en een historische vergissing acht. Waarom lijken beslissers tegenwoordig collectief verstoken van gezond verstand. Zou het soms een gevolg van ons maatschappelijke oranisatie zijn?

In de twintig jaar dat ik werkzaam ben in de IT heb ik met lede ogen aangezien dat snelheid, kwaliteit en efficiency omgekeerd evenredig toenamen met de gebakken lucht in de verkooppropaganda. Microsoft is een monopolist en zal er alles aan doen om haar positie te verstevigen of uit te breiden. Dat valt haar niet kwalijk te nemen. Microsoft maakt maximaal gebruik van de haar geboden ruimte. Het is wel spijtig dat ze zo weinig weerwerk krijgt van degenen die zijn aangesteld om het algemeen belang te dienen.

Maar waar zittum exactum mijn pijn? In mijn ontkrachte geloof en vertrouwen in vooruitgang en democratie. Microsoft is slechts een exponent van een bredere ontwikkeling die de zaag zet in enkele pijlers van mijn existentie.

Sinds enkele honderden jaren wordt onze westerse cultuur gekenmerkt door een geloof in eeuwigdurende vooruitgang. Het geloof dat er een evolutionair proces zou bestaan, waarin het technische inferieure het min of meer automatisch aflegt tegen het superieure. Het hedendaags besef dat evolutie doelloos en richtingloos is, heeft dit geloofsartikel nauwelijks ondergraven. Al kunnen we allemaal constateren dat wie toevallig op de juiste tijd op dito plaats is vrijwel ongemerkt tot een bijna onaantastbare dominantie uit kan groeien op hele andere krachtlijnen dan die van technische kwaliteit.

Voorbeelden zijn evenwel minder eenvoudig te vinden, dan je zou verwachten. Weggemoffeld uit ons collectieve geheugen. Het echec van Philips met het technisch superieur geachte Video2000 systeem doemt op en verder ken ik talloze voorbeelden uit mijn eigen vakgebied. Ik neem aan dat een ieder die enigszins bekend is met de particuliere histore van een specifieke technische discipline voorbeelden weet aan te dragen, maar algemeen bekend zijn ze niet. Ons vooruitgangsgeloof verhindert dat. We willen ons de voorbeelden hooguit herinneren als uitzondering en curiositeit. Zoals elk geloof verdraagt ook de idee van eeuwig durende vooruitgang geen dissidente waarnemingen.

In mijn vak heb ik van nabij veelbelovende ontwikkelingen in de kiem gesmoord zien worden. Ook las ik in de krant dat er bedrijven en producten uit de markt werden gekocht, standaarden werden ondermijnd en discussies met schijnargumenten het bos ingestuurd. Vaker nog heb ik me boos gemaakt over de vele als fantastisch aangeprezen waar, die de opgeklopte verwachtingen geheel niet waar kon maken. De IT-business lijkt steeds meer op het najagen van mumpsels. Soms vang je er één, maar de meeste blijken vuiltjes in je netvlies geweest te zijn. In mijn beleving is Microsoft tot metafoor verworden voor de teloorgang van mijn vak.

Een andere ontwikkeling waarvan deze Sinterklaas niet vrolijk wordt heeft te maken met democratie en intellectuele eigendom. We hebben in een stelsel van wetten vastgelegd hoe we met elkaar om willen gaan. Een dynamisch systeem, waar iedere dag weer aan gesleuteld moet worden om nieuwe ontwikkelingen een kader te verschaffen. Aan de in wetsartikelen vastgelegde producten van de geest liggen geen eigendomsrechten verbonden. Hoe kan het ook anders. Het zou een mooie boel worden als iemand het eigendomsrecht kon vastleggen voor de idee om rechts voorrang te geven of vuurwerk te classificeren waarna en per keer dat de regel wordt gevolgd auteursrecht moet worden afgedragen aan de bedenker. Een maffieuze gang van zaken, die niettemin op andere terreinen door duur betaalde advocaten wordt bepleit.

Een besturingssysteem is een stelsel van regels, vormgegeven in hard- & software, waarmee wordt vastgelegd hoe de samenstellende delen met elkaar om dienen te gaan. Idealiter is ook dit een dynamisch systeem waaraan constant gesleuteld moet worden om nieuwe ontwikkelingen te ondersteunen. Dit betekent dat een besturingssysteem dezelfde status als een wetsstelsel dient toebedeeld te krijgen: dwz dat er geen intellectuele eigendom op mag rusten en dat ze op een democratische en controleerbare wijze tot stand moet komen. De regels volgens welke een besturingssysteem is gebouwd zijn veelal implementaties van algemeen gedachtengoed, Een logisch voorvloeisel uit opleiding en ervaring, waaraan geen bijzondere ingeving van de bedenker is toegevoegd.

Uiteraard heb ik alle respect voor mensen die zich bedenker mogen noemen van een algorithme of methode en ik meen ook dat de credits aan hen persoonlijk ten goede moeten komen en niet aan de afdragers van de maandelijkse salarisverplichting. Helaas zijn degenen die zich nu het sterkst maken voor een vorm van intellectuele eigendom niet de bedenkers maar hun baasjes. Doet soms denken aan een staatsapparaat dat rechten claimt op de geestesproducten van mensen die toevallig binnen haar jurisdictie leven en die zij abusievelijk haar onderdanen meent te mogen noemen. Ik vrees dat ook mijn jeugdige overtuiging dat mensen naar vrijheid streven aan een ernstige nuancering toe is.

Zal het beter gaan als de paden die we bewandelen een democratisch karakter hebben? Voor sommigen wel en voor anderen niet. Voor onze maatschappelijke organisatie menen we in meerderheid dat een vorm van democratie de minst kwade van alle alternatieven is, ook al staat die in praktijk soms op gespannen voet met ons individueel belang. Toch zullen weinigen een fundamenteel andere organisatie van de maatschappij nastreven. Waarom accepteren we zulke afwijkende organisatieprincipes dan wel voor een heleboel andere terreinen des levens? Kennelijk dient er nog een uitgebreide omslag in denken plaats te vinden. Gezien de bestaande machtsverhoudingen op IT-gebied zal dit niet vanzelf gaan en is er een ramp van niet geringe omvang nodig om het denken.om te buigen. De economische sectoren vee & vis bewijzen hoe moeizaam ingesleten ezelpaden worden verlaten.

Uiteindelijke zal het resultaat ook zeker niet volmaakt zijn, maar wel beter aanvaardbaar omdat het dan de weerslag is van een democratisch proces en niet dat van op winst beluste marktpartijen. De essentie van ons democratisch systeem is niet zozeer de mythe dat iedereen overal over zou kunnen meepraten, maar het besef dat macht in zo klein mogelijke porties moet worden afgebroken. Dat zou ook moeten gelden voor het instrumentarium waarvan diezelfde democratie zich bedient om het ideaal dat zij nastreeft praktisch vorm te geven.

Als de politiek zich niet op korte termijn drukker maakt over de ongewenste ontwikkelingen in de ICT-industrie, kunnen we binnenkort bij de UN de status van IT-bananenrepubliek aanvragen.

Zolang ik niet door de software-politie naar een heropvoedingskamp ben afgevoerd, kan men een uitgebreider opstel over deze en aanpalende onderwerpen vinden op de schrijfsel-pagina van mijn website http://www.knoware.nl/users/mschulte.

Ir. Max Schulte

Enschede, 20 juni 2001